Wszyscy jesteśmy szaleni. Czasem bardziej, czasem mniej. Recenzja książki Przerwana lekcja muzyki

Psychiatria i psychoterapia w latach 60. XX wieku były jeszcze stosunkowo młodymi dziedzinami nauki i w niczym nie przypominały tego, co teraz znamy pod tymi nazwami. W szpitalach psychiatrycznych osadzano ludzi bez wahania i pod byle pretekstem, a wyrwać się stamtąd wcale nie było łatwo. Przekonała się o tym Susanna Kaysen, która spędziła w takim przybytku prawie dwa lata swojego życia, co później opisała w powieści Przerwana lekcja muzyki.

Historia, którą poznajemy, rozpoczyna się od dnia, gdy autorka, a w tym przypadku także narratorka i główna bohaterka, prosto od po raz pierwszy spotkanego psychiatry trafia do szpitala psychiatrycznego McLean w Belmont, Massachusetts. Jej wspomnienia biegną swoim torem, przypomina to strumień podświadomości – poszczególne myśli są luźno powiązane z poprzednimi, tworzą niespójny obraz jej umysłu, zajętego rozmyślaniem o kilku rzeczach jednocześnie. Początki w szpitalu nie są łatwe – obowiązujący tam rygor, kompletny brak prywatności, ciągłe kontrole – to wszystko odbija się na kondycji psychicznej Susanny. Na szczęście, poznaje tutaj też dziewczyny, które wnoszą w jej monotonny szpitalny żywot sporo koloru, i mają dużo bardziej pokręcone życiorysy niż Kaysen – Lisę, socjopatkę i dawną narkomankę, Polly, którą leczono na depresję i schizofrenię, czy Georginę, jej współlokatorkę i przyjaciółkę, także schizofreniczkę. Wszystkie one tworzą barwny portret społeczności szpitalnej, którą uzupełnia główna pielęgniarka, Val, jedyna, wzbudzająca szacunek w swoich podopiecznych i godna ich zaufania.

Z jednej strony opowiadana historia jest napisana lekko, z humorem i dowcipem, ale jednocześnie odsłania prawdę o ludzkim umyśle i o tym, jak może zabłądzić. Susanna Kaysen opowiada o swoim pobycie w szpitalu, dokumentując go równocześnie swoimi kartami medycznymi, które wydobyła przy pomocy prawnika od placówki wiele lat po swoim odejściu i zakończeniu kuracji. Oficjalnie i zgodnie z informacjami, które otrzymywała jako pacjentka, miała zaburzenia osobowości. Dopiero po wglądzie w swoją dokumentację, dowiedziała się, że zdiagnozowano u niej osobowość typu borderline. Już samo to świadczy o tym, jaki był wówczas poziom psychoterapii – okłamywano pacjentów co do ich faktycznego stanu psychicznego, nie wspominając o tym, jak można zamknąć kogoś w szpitalu psychiatrycznym po jednej konsultacji? Autorka wzmiankuje też raz czy dwa o metodach terapii, jakie były stosowane w tym ośrodku – spotkania z lekarzami-psychiatrami były całkowicie normalne, ale elektrowstrząsy i owijanie mokrymi, zimnymi prześcieradłami to już zwyczajne tortury z obecnego punktu widzenia, które oburzają czytelnika.

Historia prowadzona jest aż do chwili, kiedy Susanna opuściła zakład dla chorych umysłowo i odzyskała wolność. Podkreśla kilkukrotnie, że wychodząc ze szpitala, dziewczęta były nadal nieprzystosowane do życia w społeczeństwie, nie potrafiły się w nim odnaleźć. Miały problem ze zdobyciem pracy, z nawiązaniem normalnych relacji z innymi ludźmi – tak naprawdę wszystko było dla nich nowością i totalnie nieznanym terytorium. Mimo tylu przeciwności Susanna Kaysen nie traci dystansu do tego, co się stało, a wszystko, co ją spotkało, opisuje w lekkim stylu, nierzadko dowcipnie i z humorem.

Przerwana lekcja muzyki to nader wnikliwe, chociaż napisane w przyjemny sposób, studium szaleństwa oraz opis obłudy amerykańskiej służby zdrowia z lat 60. XX wieku. Autorka dochodzi do wniosku, że łatwo przypiąć każdemu łatkę wariata, ale dużo trudniej jest się jej pozbyć.

Na podstawie książki nakręcono w 1999 r. niezwykle popularny film o tym samym tytule, w którym rolę Susanny Kaysen zagrała Winona Ryder, a Lisy, chyba najbardziej charakternej postaci z pozostałych kuracjuszek, Angelina Jolie.